رفوی بازارِ فرش

در گذشته‌ یک بازار بزرگ با حجره‌های گنبدی‌شکل و دیوارهای کاهگلی در هر شهری وجود داشت که مرکز تبادل تجاری به شمار می‌رفت و از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن پیدا می‌شد. در مشهد نیز بین سناباد و نوغان و در همسایگی حرم مطهر بازاری شکل گرفته بود که در آن بیش از 10سرا و راسته با تنوع شغلی فراوانی همچون بزازی و پارچه‌فروشی، قهوه‌خانه و رستوران، شیرینی‌فروشی، طلا و نقره‌فروشی، کلاه‌دوزی، کفاشی، نانوایی، پوستین‌فروشی، عطاری، تره‌بار، خرازی، بلورفروشی، بافندگی، صنایع‌دستی، زعفران‌فروشی، آهنگری، رنگرزی و... وجود داشت. این بازار بزرگ قدیمی در دوره‌های مختلف تخریب شد، اما بخش کوچکی از آن با نام بازار فرش مشهد به‌جای مانده است.
بازار فرش مشهد به‌عنوان تنها بازمانده بازار بزرگ می‌تواند در قالب یک عنصر هویتی نقش پیشین خود را ایفا کند. در این راستا با بهبود کیفیت و احیای آن می‌توان در بازنمایی میراث‌شهری نقش پررنگی داشت. به همین منظور با ثبت این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی کشور، طرحی برای مرمت و احیای بازار فرش با همکاری شهرداری و میراث‌فرهنگی تهیه و اجرایی می‌شود.

بازار فرش به قدمت دوران ناصرالدین‌شاه

معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌رضوی با بیان اینکه بازار قدیمی فرش مشهد از اندک بازارهای این شهر است که همچنان فرش دست‌باف اصیل ایرانی در آن به فروش می‌رسد، گفت: هنوز هم در این بازار می‌توان فرش‌های دست‌باف اصیل و قدیمی منحصربه‌‌فردی را یافت که به‌عنوان سوغات یا برای تزیین خانه‌های ایرانیان خریده می‌شود و با خرید و تماشای آن‌ها می‌توان در حفظ این هنر اصیل ایرانی تلاش کرد. از سوی دیگر، این بازار از نظر بنا دارای قدمت درخور توجه و ساختاری تاریخی است و با مرمت آن می‌توان از فراموشی این بازار در گذر زمان جلوگیری کرد.

مرجان اکبری درباره اقدامات انجام‌شده برای مرمت و احیای بازار فرش اظهار کرد: مطابق بررسی و نظر کارشناسان، قدمت بازار فرش مشهد که یکی از قدیمی‌‌ترین آثار تاریخی شهر است، به دوره ناصرالدین‌شاه قاجار بازمی‌گردد و با توجه به بررسی‌ها، از نظر بنا و سازه نمی‌توانیم بازار را به قبل از این دوره نسبت دهیم.
وی ادامه داد: طرح مرمت بازار فرش مطابق با دوره قاجاری است و سازمان میراث‌فرهنگی کشور نیز این موضوع را تأیید کرده و به‌صورت آزمایشی مرمت یک دهانه از این بازار نیز انجام شده است تا ارتفاعاتی که در طرح دیده شده بود و ابهاماتی که برای اجرا وجود داشت، برطرف شود. خوشبختانه با اجرای این دهانه که با دقت و ظرافت صورت گرفت، هم کار تحقیقاتی بسیار خوبی انجام شد و هم نشان داد که این طرح برای کل مجموعه اجرایی است.

اکبری با اشاره به اینکه شهرداری منطقه ثامن مجری طرح است و نقشه‌های تهیه‌شده در اختیار این سازمان گذاشته شده است، بیان کرد: نظارت عالیه بر پروژه مرمت و احیای بازار فرش بر عهده میراث‌فرهنگی است و با توجه به اینکه نزدیک به 6ماه از اجرای مرمت یک دهانه به‌صورت نمادین می‌گذرد، بر اساس مکاتبه‌ای که با شهرداری داشتیم، خواستار ادامه اجرای پروژه بوده‌ایم.

مرمت بازار فرش در یک سال

رئیس اداره شهرسازی و معماری شهرداری منطقه ثامن هم در این‌باره اظهار کرد: پس از انجام مطالعات باستان‌شناسی و تهیه طرح مرمت و احیای بازار فرش از سوی شهرداری منطقه ثامن و دریافت مصوبات و انجام هماهنگی‌های لازم با سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، عملیات مرمت و احیای یک دهانه از طرح اجرایی شد.

علی عابدزاده گفت: طولانی‌شدن فرایند تصویب طرح باعث شد تا روند اجرایی‌شدن ادامه این پروژه زمان‌بر شود، اما خوشبختانه با همکاری با سازمان میراث‌فرهنگی، طرح مرمت بازار فرش برای اولین‌بار در مشهد با تکیه بر تجربه الگوی شهرسازی مشارکتی با همکاری کسبه و بازاریان انجام خواهد شد.
وی افزود: قرارداد ادامه عملیات اجرایی مرمت بازار فرش در حال انعقاد است و به‌زودی اجرای آن آغاز خواهد شد و اقداماتی ازجمله ساخت دهانه‌ها با استفاده از الگوهای معماری ایرانی‌اسلامی، کف‌سازی، استحکام و ایمن‌سازی سقف و سازه بنا را دربر می‌گیرد. پیش‌بینی می‌شود با نظارت کارشناسان تأییدشده سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری، در بازه زمانی یک‌ساله مرمت و احیای این بازار قدیمی و تاریخی به پایان برسد.

رئیس اداره شهرسازی و معماری شهرداری منطقه ثامن با تأکید بر اینکه حفظ هویت این اثر تاریخی و احیای یکی از مسیرهای تاریخی تشرف به حرم مطهر که رویکرد اصلی این طرح است، تصریح کرد: به‌زودی شاهد آغاز اجرای این پروژه تاریخی با همکاری کسبه و بازاریان خواهیم بود.

گفتنی است بازار فرش مشهد در خیابان شهید اندرزگو و نزدیک به باب‌الجواد(ع) حرم مطهر رضوی واقع است. این بازار از خیابان خسروی‌نو آغاز می‌شود و در ضلع غربی حرم مطهر، در مکان مسجد و حمام شاه پایان می‌پذیرد. بازار فرش قدیمی‌ترین بخش به‌جای‌مانده از بازار قدیم مشهد است و نقش فراوانی در شکل‌‌گیری خاطرات بازاریان و دیگر مردم مشهد دارد.